Trí tuệ cảm xúc, hay còn gọi là EQ, được định nghĩa là khả năng nhận diện, hiểu, quản lý và biểu đạt cảm xúc của bản thân và người khác. Khác với các chỉ số sinh lý, EQ không phải là một phần bẩm sinh mà có thể thay đổi qua thời gian, đặc biệt nhờ vào nỗ lực và sự rèn luyện của mỗi cá nhân. Cải thiện trí tuệ cảm xúc không chỉ đơn thuần là áp dụng một kỹ năng hay chiến lược, mà thực sự là việc phát triển thói quen để duy trì hàng ngày.
Vấn đề mà nhiều người hiện nay đặt ra là: “Tại sao trí tuệ cảm xúc lại trở nên quan trọng hơn bao giờ hết?”.
Trả lời cho câu hỏi này, Tiến sĩ Jeffrey Bernstein, một nhà tâm lý học chuyên về phương pháp giáo dục trẻ em và tác giả của cuốn sách “10 ngày giúp trẻ ít bướng bỉnh,” cho biết: “Một người có EQ cao sẽ thấu hiểu bản thân, dễ dàng hòa nhập với người xung quanh và hiện thực hóa những ước mơ của mình. Trí tuệ cảm xúc không chỉ mang lại hạnh phúc, sức khỏe mà còn là chìa khóa mở ra cánh cửa thành công. Nó giúp bạn trở nên tự tin, cuốn hút, có sức ảnh hưởng và tạo dựng hình ảnh tốt trong mắt người khác. Bên cạnh đó, EQ cũng góp phần nâng cao trí tưởng tượng, khả năng tư duy và gu thẩm mỹ của một người.”
Qua đây, có thể thấy rõ vai trò then chốt của trí tuệ cảm xúc đối với hạnh phúc và thành tựu trong cuộc sống. Đối với những người làm cha mẹ, việc hỗ trợ con cái phát triển EQ từ nhỏ thông qua phương pháp giáo dục tích cực là vô cùng quan trọng. Một trong những bước đầu tiên trong hành trình này là nhận diện liệu con bạn có thể thuộc nhóm trẻ có chỉ số EQ thấp hay không.
EQ góp phần nâng cao trí tưởng tượng, khả năng tư duy và gu thẩm mỹ của một người
Đánh bại người khác bằng lời nói
Trẻ em có chỉ số trí tuệ cảm xúc (EQ) thấp thường tỏ ra ích kỷ, thiếu nhạy bén trước cảm xúc của người khác. Những đứa trẻ này thường khó khăn trong việc đặt mình vào vị trí của người khác và có xu hướng chỉ trích, vạch trần lỗi lầm của họ. Chúng sử dụng ngôn từ để gây tổn thương, không màng đến cảm giác của đối phương.
Khi ai đó chỉ muốn chiến thắng trong cuộc trò chuyện bằng cách hạ bệ người khác, đó không chỉ đơn thuần là giao tiếp; thực chất, họ đang cố gắng khẳng định bản thân và làm cho người khác phải chịu tổn thương. Đa phần những người như vậy không nhận ra tác hại to lớn mà hành vi của họ gây ra. Dù có thể tỏ ra là người chiến thắng trong tình huống giao tiếp, nhưng bên trong, họ thường mang sự cô đơn và bị xa lánh bởi những người xung quanh.
Ngược lại, những người sở hữu EQ cao ít khi “xát muối vào vết thương” của người khác. Họ thường nhạy cảm và chú ý đến cảm xúc mà người khác đang trải qua. Họ không tùy tiện chỉ trích hay buộc tội người khác, mà thay vào đó, biết lắng nghe và tôn trọng ý kiến của đối phương. Điều này không chỉ giúp tạo dựng mối quan hệ tốt đẹp mà còn giữ cho không khí giao tiếp trở nên tích cực và thân thiện.
Khó kiểm soát cảm xúc
Một trong những đặc điểm nhận diện trẻ em có trí tuệ cảm xúc (EQ) thấp chính là khả năng kiểm soát cảm xúc kém. Biểu hiện rõ rệt của điều này thường là sự tức giận thường xuyên và những hành vi thiếu tích cực.
Theo giáo sư tâm lý Lý Mai Cẩn (Trung Quốc), những hành động như la hét, khóc lóc, cùng với việc làm hư hỏng đồ chơi hay xé sách, đều là những dấu hiệu cho thấy trẻ đang gặp khó khăn trong việc quản lý cảm xúc của mình. Những hành vi này không chỉ đơn thuần là phản ứng, mà còn phản ánh sự thiếu khả năng tự điều chỉnh cảm xúc. Bà cũng nhấn mạnh rằng cha mẹ cần đặc biệt chú ý khi quan sát những biểu hiện này ở con mình.
Để giúp trẻ cải thiện khả năng kiểm soát cảm xúc, giáo sư Lý đưa ra một số lời khuyên cho phụ huynh. Điều quan trọng nhất là giữ bình tĩnh và áp dụng phương pháp “4 không 1 có”: không quát mắng, không nuông chiều, không rao giảng bài học, và không nên để trẻ một mình khi chúng đang cảm thấy khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc.
Cha mẹ nên dành thời gian cho trẻ để tự ổn định cảm xúc của mình, ngồi cạnh nhưng không can thiệp quá mức, chờ đợi cho đến khi trẻ lấy lại sự bình tĩnh và nhận ra những lỗi lầm. Khi trẻ đã bình tĩnh trở lại, phụ huynh nên lắng nghe và tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến cảm xúc tiêu cực của trẻ, từ đó cùng nhau tìm ra hướng giải quyết phù hợp.
Cha mẹ nên dành thời gian cho trẻ để tự ổn định cảm xúc của mình, ngồi cạnh nhưng không can thiệp quá mức
Không chấp nhận phê bình
Nhiều trẻ em hiện nay thường có tâm lý không thể chấp nhận bất kỳ sự chỉ trích hay những lời nói không tích cực về bản thân. Thay vì sẵn lòng lắng nghe, những đứa trẻ này thường mong chờ nhận được sự khen ngợi và khẳng định từ người lớn. Khi phải đối diện với những ý kiến trái chiều, chúng có thể có những phản ứng cực đoan, như khóc lóc, la hét hoặc thậm chí là hành động bạo lực lên đồ vật xung quanh. Đây thực sự là một dấu hiệu điển hình cho trí tuệ cảm xúc (EQ) kém.
Trong những trường hợp như vậy, “thuốc đắng dã tật” là phương châm quan trọng mà cha mẹ cần ghi nhớ. Điều cốt yếu là các bậc phụ huynh phải kiên nhẫn để chờ cho đến khi trẻ bình tĩnh lại. Sau đó, họ có thể từ từ hướng dẫn trẻ phân biệt đúng sai một cách nhẹ nhàng, giúp trẻ nhận thức rằng sự chấp nhận ý kiến khác biệt là cần thiết cho sự phát triển và hoàn thiện bản thân. Bằng cách này, trẻ sẽ học được cách đối mặt và xử lý cảm xúc hiệu quả hơn trong tương lai.
Không biết phép tắc
Nhiều bậc phụ huynh có lẽ đã từng cảm thấy bất lực khi phải đối mặt với những đứa trẻ không chịu lắng nghe và luôn tỏ ra cứng đầu. Chúng thường vô tư và ngang bướng, không biểu hiện sự sợ hãi hay tôn trọng ngay cả đối với cha mẹ. Khi tương tác với người khác, những đứa trẻ này cũng dễ dàng trở nên nghịch ngợm, gây rối mà không hề cảm thấy ăn năn.
Một số cha mẹ có thể biện minh cho hành vi của con bằng cách nhận xét rằng trẻ còn nhỏ, chưa hiểu biết, và do đó cho qua những hành vi không đúng mực. Tuy nhiên, thực tế đòi hỏi các bậc phụ huynh nhận diện và can thiệp kịp thời khi trẻ không hiểu biết về phép tắc, có tính cách thất thường và thường xuyên quậy phá.
Nếu phụ huynh tiếp tục nuông chiều và bỏ qua những sai lầm của trẻ, điều đó có thể dẫn đến những hệ quả nghiêm trọng trong tương lai. Việc giáo dục và răn dạy hợp lý ngay từ đầu sẽ giúp trẻ phát triển tính cách tích cực và biết tôn trọng quy tắc xã hội.
Việc giáo dục và răn dạy hợp lý ngay từ đầu sẽ giúp trẻ phát triển tính cách tích cực và biết tôn trọng quy tắc xã hội
Trẻ hay phàn nàn
Một trong những dấu hiệu cho thấy trẻ có chỉ số cảm xúc (EQ) thấp là khả năng phàn nàn liên tục, thường xuyên chỉ trích người khác và không muốn nhận trách nhiệm về những hành động của bản thân. Những trẻ em này thường không nhìn nhận được sai sót của chính mình, mà thường tìm kiếm lý do từ bên ngoài để biện minh cho những hành vi sai trái. Điều này không chỉ phản ánh EQ thấp mà còn cho thấy sự thiếu tự tin và can đảm.
Theo phân tích của giáo sư tâm lý Lý Mai Cẩn, nếu cha mẹ không chú ý và không có biện pháp điều chỉnh thích hợp, hành vi này có thể dẫn đến việc trẻ hình thành tư duy đổ lỗi cho người khác, trở nên ghen tỵ và khó hòa nhập. Những đặc điểm này sẽ cản trở trẻ trong việc kết bạn và tạo dựng một cuộc sống hạnh phúc.
Để giúp trẻ phát triển toàn diện, phụ huynh nên trở thành những hình mẫu tích cực, biết cách thừa nhận sai sót và xin lỗi. Điều này sẽ giúp trẻ nhận thức rằng việc nhận lỗi không phải là điều xấu hổ mà là một kỹ năng quan trọng cần có trong cuộc sống.
Các bậc phụ huynh cũng cần nghiêm túc hướng dẫn trẻ rằng không ai muốn kết bạn với những người hay cáu gắt, nói xấu hoặc đổ lỗi cho người khác. Giúp trẻ nhận ra rằng những hành động này là sai lầm và cần phải từ bỏ ngay để xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với mọi người xung quanh.
