Bất cứ ai sinh sống, làm việc ở Hà Nội đều không xa lạ gì với những con phố lớn như Hoàng Đạo Thành, Hoàng Đạo Thúy và Tạ Quang Bửu. Vậy bạn có biết rằng, đằng sau 3 cái tên đó là câu chuyện của một gia đình tri thức, danh tiếng lẫy lừng nhiều thế hệ.
Hoàng Đạo Thành
Con đường Hoàng Đạo Thành, dài 470m, rộng 7,5m, thuộc quận Thanh Xuân, nối từ đường Kim Giang tới khu tập thể Kim Giang, được đặt theo tên nhà sử học, chí sĩ Hoàng Đạo Thành (1830–1908). Ông sinh tại làng Kim Lũ (nay thuộc quận Hoàng Mai), nổi tiếng thông minh từ nhỏ, đỗ cử nhân năm 1884 và từng làm giáo thụ, quyền tri phủ tại nhiều địa phương. Tuy nhiên, ông từ quan để về quê dạy học và tích cực tham gia phong trào Duy Tân, thể hiện tinh thần yêu nước mãnh liệt.
Di sản của ông gồm nhiều tác phẩm giá trị như Đại Nam hành nghĩa liệt nữ truyện, Việt sử tứ tự, đặc biệt là Việt sử tân ước – bộ sử mang tư tưởng tiến bộ, ca ngợi nhà Tây Sơn và khai thác sâu sắc văn hóa dân gian. Gia đình ông có nhiều người nổi bật: con trai út là Hoàng Đạo Thúy – nhà cách mạng và học giả uy tín; con gái Hoàng Thị Uyên (bà Cả Mọc) là người sáng lập cơ sở nuôi trẻ miễn phí đầu tiên ở Hà Nội; con trai cả Hoàng Đạo Phương là cử nhân và thương gia giàu có.
Hoàng Đạo Thúy
Hoàng Đạo Thúy là con nhà nho Hoàng Đạo Thành, tên được đặt cho 1 con đường của quận Thanh Xuân, Hà Nội. Ngay từ thời trẻ ông đã được coi là một nhà sư phạm tài năng, một nhà nho am tường. Ông cũng được coi là anh cả trong phong trào Hướng đạo Sinh Việt Nam.
Ông đảm nhận nhiều trọng trách quan trọng như: Giám đốc trường võ bị Trần Quốc Tuấn, Cục trưởng Cục Công binh, Cục trưởng Cục Quân huấn, Tổng thư ký Ban Thi đua Trung ương… Ông có công đầu trong việc tạo dựng và phát triển ngành thông tin liên lạc quân sự và được coi là anh cả trong Bộ đội Thông tin.
Ngoài ra, ông còn để lại nhiều tác phẩm về các lĩnh vực như giáo dục, quân sự, lịch sử, văn hóa… Đặc biệt là những tác phẩm về lĩnh vực nghiên cứu lịch sử văn hóa Hà Nội của ông được mệnh danh là nhà Hà Nội học hàng đầu của Việt Nam.
Tạ Quang Bửu
GS Tạ Quang Bửu là con rể của nhà văn hóa Hoàng Đạo Thúy, lấy con gái của ông là bà Hoàng Thị Oanh. GS Tạ Quang Bửu không chỉ có kiến thức uyên thâm ở nhiều lĩnh vực về Toán, Lý, Hóa, Triết, Sinh học, Môi trường… mà còn là 1 tài năng lớn về phương diện lãnh đạo ở tầm quốc gia, là nhà khoa học đại tài, uyên bác hiếm cơ, người thông minh, tài năng.
Ông được xem là “đại tri thức của Việt Nam”, là nhà ngoại giao bản lĩnh, nhà quản lý giáo dục có tầm nhìn chiến lược và là “cây cầu nối khoa học thế giới với Việt Nam”. Ông đã có cống hiến ở nhiều lĩnh vực khác nhau, ông là hiệu trưởng đầu tiên của trường Đại học Bách khoa Hà Nội (1956 – 1961), có công dẫn dắt và phát triển trường đại học này. Ông còn giữ các chức vụ khác như: Vụ trưởng Vụ nghiên cứu điện – nước Trung kỳ, Bộ trưởng đầu tiên của Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Ủy viên Hội đồng Quốc phòng tối cao… Ông cũng là người đã tham gia đoàn đàm phán của chính phủ ở Genève và thay mặt nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ký Hiệp định Genève.
Với công lao cống hiến của mình, ông được Đảng, Quốc hội, Nhà nước ta tặng thưởng: Huân chương Độc lập hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất, Huân chương Chiến thắng hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng Nhất, Huân chương Chiến công hạng Nhất, Huân chương Chiến sĩ vẻ vang hạng Ba, Huy chương Quân kỳ quyết thắng.
Tiếp nối truyền thống của gia đình, các con và cháu của 3 nhà đại trí thức đều là những người có học thức và có chức vị: Ông Hoàng Đạo Thúy có 10 người con thì 3 người mất vì tai nạn, 7 người con còn lại có ông Hoàng Đạo Kính là giáo sư, tiến sĩ khoa học ngành kiến trúc, ông Hoàng Đạo Cung cũng là GS.TS ngành kiến trúc, cháu nội là TS. Hoàng Đạo Cương (từ 10/2020 là Thứ trưởng Bộ Văn hóa – thể thao và du lịch)… Bên cạnh đó, con của GS Tạ Quang Bửu, ông Tạ Quang Chính là Thiếu tướng của QĐND Việt Nam… Mỗi người đều thành công ở những lĩnh vực khác nhau và có nhiều đóng góp cho đất nước.
