Một hiện tượng thời tiết kỳ lạ được gọi là DANA đã gây ra lũ quét thảm khốc ở Valencia, Tây Ban Nha trong tuần qua. Hơn 155 người đã thiệt mạng và hàng chục người vẫn mất tích trong những gì các nhà khí tượng học gọi là một trong những thảm họa thiên nhiên tồi tệ nhất trong lịch sử gần đây.
Vào thứ Ba (ngày 29 tháng 10), một số khu vực đã hứng chịu lượng mưa tương đương với lượng mưa của một năm chỉ trong vài giờ, gây ra lũ lụt lớn tàn phá toàn bộ thị trấn và khiến hàng nghìn người bị mắc kẹt. Ở một số khu vực, lượng mưa lên tới 500 lít/m2.
Nguyên nhân của hiện tượng thời tiết thảm khốc này là một hiện tượng hình thành ở Địa Trung Hải được gọi là Depresión Aislada en Niveles Altos (DANA). Đây là một cụm từ tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là vùng áp thấp cô lập ở tầng cao. Theo Cơ quan Khí tượng Nhà nước Tây Ban Nha (Aemet), đây là DANA nghiêm trọng nhất được ghi nhận trong thế kỷ 21, có thể so sánh với “Pantanada de Tous” thảm khốc năm 1982.
DANA là gì?
DANA là phiên bản tăng cường của hiện tượng “giọt lạnh”, xảy ra khi khối không khí ấm va chạm với khối không khí lạnh đọng ở độ cao khoảng 29.500 feet (9.000 mét).
Ở tầng khí quyển trên, có một luồng gió rất mạnh bao quanh Trái Đất như một vành đai. Đôi khi, luồng gió này bắt đầu dao động trông giống một con rắn có thể bị “kẹt”, cho phép khối không khí lạnh ở lại một chỗ. Lần này, nó xảy ra ở phía đông nam Tây Ban Nha.
DANA xảy ra khi luồng không khí lạnh này gặp luồng không khí rất ấm gần bề mặt, đặc biệt là phía trên vùng nước ấm của Địa Trung Hải. Sự kết hợp này tạo ra sự chênh lệch nhiệt độ đáng kể giữa các lớp khác nhau của khí quyển, từ đó khiến luồng không khí ấm dễ dàng bốc lên và trở nên bão hòa với hơi nước.
Nếu sự tương phản nhiệt độ này kết hợp với độ ẩm và năng lượng từ Địa Trung Hải, nơi rất ấm sau những tháng mùa hè, thì hậu quả sẽ là những cơn bão lớn và mưa như trút nước.
“Những cơn gió có thể không dữ dội như những cơn bão, nhưng xét về lượng mưa và cường độ, chúng thậm chí có thể vượt trội hơn. Những sự kiện này có thể gây ra thiệt hại về vật chất và mất mát về người lớn như những cơn bão thông thường” – Jorge Olcina, giám đốc Phòng thí nghiệm khí hậu học tại Đại học Alicante cho biết.
Iago Pérez, một nhà khoa học về địa chất tại Đại học Oxford, mô tả DANA là một trong những hiện tượng khí tượng nguy hiểm nhất ở Tây Ban Nha, nhấn mạnh rằng “chúng giải phóng một lượng nước khổng lồ trong thời gian rất ngắn”.
Các nhà nghiên cứu cho biết DANA chỉ hình thành ở Tây Ban Nha, nhưng các kiểu thời tiết tương tự, được gọi là xoáy thuận ngoại nhiệt đới, cũng hình thành ở Đại Tây Dương ngoài khơi Uruguay và Argentina.
Nhà khí tượng học Mar Gómez nói với Live Science rằng DANA sử dụng nước ấm làm “nhiên liệu”. DANA gặp nhiệt độ nước khoảng 22 độ C ngoài khơi Valencia, trong khi nhiệt độ thông thường cho thời điểm này trong năm là khoảng 21 độ C. Sự khác biệt đó có vẻ nhỏ, nhưng nó đủ để cung cấp thêm năng lượng cho hệ thống bão. Điều này có thể “gây ra một loạt mưa trong một khoảng thời gian rất ngắn”, ông Olcina nói. “Những cơn mưa này có thể được đặc trưng là gió mùa”.
Biến đổi khí hậu có liên quan gì tới vấn đề này?
Gómez và Olcina đồng ý rằng mức độ nghiêm trọng của DANA có liên quan trực tiếp đến biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, Pérez cho rằng việc đổ lỗi cho hiện tượng nóng lên toàn cầu đòi hỏi phải phân tích sâu hơn.
Biển Địa Trung Hải là một trong những lưu vực biển ấm nhất trong những thập kỷ gần đây. Nó hoạt động như một “vành đai truyền tải độ ẩm và năng lượng”, Olcina cho biết. Kể từ những năm 1980, nhiệt độ trung bình của Địa Trung Hải đã tăng 2,7 F (1,5 C) — gần gấp đôi mức tăng nhiệt độ không khí trong khu vực trong cùng kỳ.
“Kể từ năm 2020, mùa hè trên Bán đảo Iberia đã chứng kiến nhiệt độ kỷ lục và năm nay, nhiệt độ bề mặt biển đã vượt quá 29 độ C – Olcina cho biết.
Sự nóng lên này đã làm thay đổi thời gian của DANA, vì Địa Trung Hải hiện bắt đầu nóng lên vào tháng 5 và duy trì độ ấm đó cho đến tháng 11. Để so sánh, trong những năm 1980 và 1990, hiện tượng này thường xảy ra vào tháng 9 và tháng 10. Hiện tại, ước tính có thêm 15% đến 20% DANA hình thành mỗi năm so với sáu thập kỷ trước.
Đối với các nhà nghiên cứu, sự kiện này mang đến những bài học quan trọng, bắt đầu bằng việc cần cải thiện các giao thức truyền thông cảnh báo sớm. “Khi có người chết, điều đó có nghĩa là có điều gì đó đã sai”, bà Gómez nói. “Việc truyền thông và dự đoán các sự kiện này phải được tăng cường”.
Biến đổi khí hậu có thể sẽ thúc đẩy các hiện tượng mưa lớn và đặc biệt xảy ra thường xuyên hơn. Điều này nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết phải điều chỉnh các hệ thống phòng ngừa và bảo vệ và tái cấu trúc các khu vực dễ bị tổn thương để giảm rủi ro liên quan đến khí hậu ngày càng khắc nghiệt, ông Olcina nói.
