Trong kho tàng kinh nghiệm dân gian Việt Nam, ông cha ta có rất nhiều cách quan sát tự nhiên để dự báo thời tiết, trong đó nổi bật là câu: “Cá trê ngoi lên là trời sắp mưa.” Câu nói tưởng chừng đơn giản, nhưng lại là kết quả của sự đúc kết từ bao đời sống gắn bó mật thiết với thiên nhiên. Không chỉ cá trê, còn rất nhiều loài vật khác cũng có khả năng “báo mưa” cực chuẩn mà ít ai ngờ tới.
1. Cá trê ngoi lên mặt nước – dấu hiệu trời sắp mưa
Cá trê là loài cá nước ngọt sống ở tầng đáy ao hồ, bùn lầy. Theo các nhà khoa học, trước khi trời mưa, áp suất khí quyển giảm, hàm lượng oxy trong nước giảm theo, khiến cá trê – vốn có cơ quan hô hấp phụ – phải ngoi lên mặt nước để thở.
Không chỉ vậy, cá trê còn rất nhạy cảm với sự thay đổi điện trường và độ ẩm trong không khí. Trước cơn mưa, đặc biệt là mưa giông, chúng thường bơi lượn nhiều hơn, ngoi đầu lên mặt nước hoặc động đậy bất thường. Những biểu hiện đó trở thành dấu hiệu quen thuộc với người nông dân để nhận biết trời sắp mưa.
2. Ếch, nhái kêu vang – mưa sắp về
Một trong những âm thanh báo hiệu trời sắp mưa rõ ràng nhất ở nông thôn là tiếng ếch nhái kêu vang buổi chiều hoặc tối. Những loài này sống ở nơi ẩm ướt, da của chúng cực kỳ nhạy với độ ẩm và áp suất khí quyển.
Trước khi mưa, độ ẩm tăng cao, kích thích chúng rời khỏi nơi trú ẩn, kêu râm ran để tìm kiếm bạn tình hoặc kiếm ăn. Dân gian truyền lại câu:
“Ếch kêu uôm uôm, trời mưa đếm được từng hôm.”
Âm thanh đơn giản ấy đã trở thành dự báo thời tiết tự nhiên đáng tin cậy ở làng quê Việt Nam.
3. Kiến bò lên cao – báo hiệu mưa to hoặc lũ về
Kiến là loài sống dưới đất, rất sợ bị ngập nước. Trước khi trời mưa to hoặc có lũ, chúng sẽ bò lên tường, cây hoặc những nơi cao ráo hơn để bảo vệ tổ.
Việc kiến rời tổ hàng loạt, đi theo hàng dài là dấu hiệu rõ ràng của một đợt mưa lớn kéo dài sắp đến. Dân gian có câu:
“Kiến càng bò cao, trời càng mưa lâu.”
Hiện tượng này thường đúng trong mùa mưa bão, và được nhiều người nông dân sử dụng để chủ động che chắn hoa màu, nhà cửa trước thiên tai.
4. Chim bay thấp – cơn mưa đang đến gần
Nhiều người từng thắc mắc: “Sao có những ngày chim én, chim sẻ bay sát mặt đất?” Đó chính là lúc trời sắp mưa. Trước mưa, áp suất không khí giảm, côn trùng bay thấp hơn bình thường. Do đó, các loài chim cũng hạ thấp độ cao để săn mồi.
Khi thấy chim bay là là mặt nước hoặc mặt đất với tần suất nhiều, dân gian tin rằng trời sẽ mưa trong vài giờ tới. Câu nói truyền miệng:
“Chim bay thấp, mưa ngập bờ ao.”
là kết quả từ kinh nghiệm quan sát tỉ mỉ và chính xác qua nhiều thế hệ.
5. Trâu bò nằm rạp, bỏ ăn – trời sắp giông
Trâu bò là loài vật có khả năng cảm nhận thời tiết khá tốt. Trước những thay đổi về nhiệt độ, độ ẩm và áp suất không khí, chúng thường nằm rạp xuống đất, co chân, không nhai lại hoặc bỏ ăn.
Hiện tượng này báo hiệu sắp có mưa giông, thời tiết xấu hoặc có bão. Người chăn nuôi nếu thấy trâu bò hành xử như vậy thường nhanh chóng đưa chúng về chuồng tránh gió mưa.
6. Rắn bò ra đường – trời sắp mưa hoặc đổi mùa
Rắn là loài sống trong hang tối và ẩm. Khi cảm nhận được mưa lớn sắp đến, hoặc khi thời tiết chuyển mùa từ nóng sang lạnh, chúng có xu hướng rời hang bò ra ngoài tìm nơi khô ráo hơn.
Người dân vùng quê nếu thấy rắn bò ra giữa ban ngày – vốn là điều hiếm gặp – sẽ biết rằng thời tiết đang thay đổi mạnh, có thể có mưa to hoặc sắp sang mùa mới.
7. Chuồn chuồn bay thấp thì mưa
Chuồn chuồn là loài côn trùng rất nhạy cảm với áp suất không khí và độ ẩm trong môi trường. Trước khi trời mưa:
Áp suất không khí giảm
Độ ẩm tăng cao
Không khí trở nên nặng nề và ngột ngạt hơn
Lúc này, các loài côn trùng nhỏ – vốn là thức ăn của chuồn chuồn – sẽ bay thấp xuống mặt đất, do không thể giữ độ cao trong không khí ẩm nặng. Và đương nhiên, chuồn chuồn – kẻ săn mồi – sẽ bay thấp theo để bắt mồi. Do đó, khi bạn thấy nhiều chuồn chuồn bay là là mặt đất hay gần mặt nước, rất có thể trời sắp mưa, đặc biệt là mưa giông trong mùa hè.
Khi thời tiết khô ráo, áp suất ổn định, không khí nhẹ và thoáng, các loại côn trùng cũng bay cao hơn, và chuồn chuồn có thể tung bay ở tầm cao, di chuyển linh hoạt trên không. Đây là dấu hiệu của ngày nắng đẹp, không mưa.
Trong điều kiện thời tiết không quá ẩm nhưng cũng không khô, trời nhiều mây hoặc có nắng nhẹ, chuồn chuồn bay ở tầm trung, không quá cao cũng không quá sát đất. Đây là lúc thời tiết mát mẻ, âm u, có thể có mây che nhưng chưa đến mức mưa.
